Colson Whitehead, urodzony w 1969 roku, amerykański pisarz w swojej nagrodzonej Pulitzerem powieści "Kolej podziemna" udowadnia, że monochromatyzm mieni się paletą barw. Przeważa czerwień. Czerwień palącego wstydu, czerwień gniewu, czerwień bólu, a tęsknota, wbrew pozorom, również ma odcień czerwieni. W wymiarze fizycznym czerwień przybiera postać krwawej paraboli, kreślonej w powietrzu skórzanym batem. Obrazu dopełnia fiolet sińców, żółć goryczy i zielona plamka nadziei, punkcik w kolażowym ferworze. Południe Stanów Zjednoczonych, pierwsza połowa XIX wieku. Cora urodziła się w niewoli. Jej matce, jako jedynej murzynce, udało się zbiec z piekła obozu pracy, jakim były ówczesne plantacje bawełny. Pozostawiona sama sobie dziewczyna uczy się trudnego życia pod butem zarządcy. Trwa przesiąknięta nieuchronnością niewoli, do czasu pojawienia się Caesara. Chłopak rozbudza w Corze iskierkę poczucia wolności, wizją wspólnej ucieczki "koleją podziemną" - zorganizowanym systemem łączności, niosącym pomoc czarnoskórym tułaczom. Uciekają. Colson Whitehead, rozliczając Amerykę za ponury okres niewolnictwa, daje światu uniwersalną opowieść o istocie niewoli, skutkach masowego zaślepienia i jednym z wielu niewyjaśnionych wybuchów mechanicznej przemocy. Ta książka to manifest widniejący na większości pomników. "Nigdy więcej wojny" odnosi się do każdej sytuacji, w której jeden człowiek występuje przeciw drugiemu. Może to tylko pobożne życzenie, bo niejedna książka z potencjałem "Kolei podziemnej" poniosła na tym polu klęskę, ale chciałbym, by po tej publikacji ludzkość nie miała więcej powodów do stawiania pomników z podobnym krzykiem sprzeciwu. Zarówno w zasięgu lokalnym, jak i globalnym.
Marcin Dębko
