Kolejnym działaniem projektowym był wyjazd studyjny szlakiem podlaskich Żydów, który odbył się 13 czerwca. Trasa obejmowała miejsca związane z żydowską społecznością naszego regionu. Rozpoczęliśmy od dąbrowskiego kirkutu pochodzącego z XIX w., jedynego z nielicznych materialnych śladów istnienia Żydów w Dąbrowie. Była to społeczność liczna i tworząca historię naszego miasta.
Następnie zatrzymaliśmy się w Suchowoli – miasta, które niedawno świętowało 300 – lecie założenia. Nadal stoi, przy budynku liceum, XIX – wieczny beit midrasz – be(j)t (ha-)midrasz („dom nauki","dom studiów"), rodzaj synagogi ze specjalnym pomieszczeniem przeznaczonym do studiów talmudycznych dla chłopców i dorosłych mężczyzn. Niestety nie ocalała wspaniała drewniana synagoga ani kirkut.
Na szlaku naszej wędrówki nie mogło zabraknąć Knyszyna – zabytkowego i historycznego miasta z XVI w., pełniącego ważną rolę polityczną w czasach panowania Zygmunta Augusta Jagiellona (król zmarł w Knyszynie w 1572 r. ). Do dziś zachował się oryginalny kirkut na groblach – świadectwo społeczności żydowskiej mieszkającej w mieście od XVI w.
Miejsce wyjątkowe dla Żydów Podlasia to Tykocin - jeden z najważniejszych ośrodków żydowskich w I Rzeczpospolitej. Tutejsza gmina była w XVII i XVIII w. nazywana „pierwszą po krakowskiej w Koronie”. Zwiedziliśmy zabytkową synagogę i degustowaliśmy żydowskie potrawy w restauracji „Tejsza” (podano zupę cebulową oraz kugel z kurczakiem na słodko).
Bagnówka – to zabytkowy kirkut białostocki pochodzący z XIX w., jedyny istniejący w mieście. Mogliśmy spróbować odczytywania napisów nagrobnych, ponieważ mieliśmy do dyspozycji hebrajski alfabet i przykłady inskrypcji. Nie było to jednak proste zadanie. W czasie pobytu na cmentarzu spotkaliśmy prof. Heidi Szpek z Waszyngtonu, która od lat bada i archiwizuje zabytkowe groby na kirkucie. Jest autorką książki o Bagnówce.
Wyjazd uświadomił nam jak bogata i długa była historia podlaskich Żydów. Od kiedy pojawili się na Podlasiu stanowili prężną grupę, która zamieszkiwała miasta i miasteczka (sztetle) tworząc historię naszego regionu. Żyli obok Polaków, Litwinów, Białorusinów, Tatarów. Budowali synagogi przy kościołach i cerkwiach. Tworzyli razem z innymi nacjami niezwykłą etniczną mieszankę kulturową, z której słynęły kresy I i II Rzeczypospolitej.
Projekt współfinansowany przez Fundację PZU, Fundację GAMA i Starostwo Sokólskie.
Dorota Budzińska
