Choć tzw. Wielka Czystka, która miała miejsce w ZSRR w latach 1937-38 w polskich podręcznikach jest przedstawiana głównie jako czystki w partii bolszewickiej i Armii Czerwonej, lub w kontekście fizycznej likwidacji Komunistycznej Partii Polski przez Stalina, to tak naprawdę te wydarzenia były jedynie częścią tzw. Wielkiej Czystki. Inną jej częścią, bardzo okrutną i niestety zapomnianą, była tzw. Operacja Polska NKWD, w skutek której zginęło od 150 tysięcy (oficjalnie) do 300 tysięcy (nieoficjalnie) Polaków. A zginęli jedynie za to, że byli Polakami. NKWD aresztowało wszystkich jak leci, a czasem nawet korzystali z książki telefonicznej, gdzie szukali polskobrzmiących nazwisk. Aresztowanym zarzucano przynależność do od prawie 20 lat nieistniejącej Polskiej Organizacji Wojskowej, która miała zajmować się dywersją w wypadku wojny ZSRR z Polską.
Wśród ofiar Wielkiej Czystki znalazło się też wielu Sokółczan. Skąd tam się wzięli? Gdy Sokólszczyzna należała do zaboru Rosyjskiego, ludzie wyjeżdżali za pracą tak samo jak wyjeżdżają dzisiaj do różnych miast Polski. Sokółczanie wyjeżdżali zarówno do Petersburga jak i krajów Bałtyckich, na Krym i na Kaukaz, na Syberię, Daleki Wschód i do Władywostoku. Niektórym być może nie udało się powrócić z bieżeństwa na które udali się w 1915 roku i w Sowdepii już zostali. Byli też komuniści, wyrzutki tej ziemi, którzy w 1920 roku wycofali się na wschód wraz z Armią Czerwoną, oraz ci, którzy w latach 20 i 30 do ZSRR emigrowali. Ci, na poniższej liście tworzą jednak zdecydowaną mniejszość.
Ogółem rzecz biorąc, po traktacie ryskim w Związku Radzieckim mieszkało aż 1,2 miliona Polaków. Polacy byli najbardziej poszkodowaną mniejszością Wielkiej Czystki. Jednakże zamordowani Sokółczanie to także Białorusini, Żydzi, a także znalazło się wśród nich kilku urodzonych na Sokólszczyźnie Rosjan. Oto ich sylwetki...
Wasyl Ambrożejczyk, syn Andrzeja – urodzony w 1877 roku w Wierzchlesiu. Polak, bezpartyjny, był dyrygentem w Nowogrodzie, gdzie mieszkał. Aresztowany 29 września 1937 roku i rozstrzelany 18 stycznia w 1938 roku w Leningradzie. Razem z nim rozstrzelano także jego brata Jana.
Stanisław Barkiet, syn Wasyla – ur. w 1880 roku w Janowie. Polak, bezpartyjny, starszy księgowy urzędu transportowego w Leningradzie. Aresztowany 10 stycznia 1938 roku i rozstrzelany pięć dni później.
Jakub (Jakow) Bierezanowski, syn Jeremiasza – ur. w 1888 r. w Sokółce. Żyd, członek partii bolszewickiej, wykształcenie wyższe, kierownik kadry Ludowego Komisariatu Przemysłu Spożywczego w Moskwie. Aresztowany 22 grudnia 1937 roku, rozstrzelany 28 lipca 1938.
Mikołaj Borzow, syn Apolinarego – ur. w 1884 roku w Sokółce. Rosjanin, bezpartyjny, wykształcenie średnie, technik-estymator w Giprochimie. Żył w Moskwie. Aresztowany 20 sierpnia 1937 roku, rozstrzelany 10 grudnia 1937 roku. Rehabilitowany 16 sierpnia 1956 roku.
Anna Borszewska, córka Wasyla – ur. w 1894 roku we wsi Turo (???) sokólskiego powiatu. Polka, bezpartyjna, gospodyni domowa, mieszkała w Nowogrodzie. Aresztowana 7 października 1937 roku i rozstrzelana 1 listopada.
Paweł Wołoszyn, syn Piotra – ur. w 1891 roku w Harkawiczach, Białorusin. W latach 1908-1912 pracował na poczcie w Krynkach jako telegrafista. Od 1913 do 1917 służył w armii rosyjskiej. Trafił do niemieckiej niewoli i zwolniony z niej po przewrocie bolszewickim został milicjantem w Jekaterynosławiu. Od 1919 roku służył w białej armii generała Denikina (prawdopodobnie z przymusu), a później już w Armii Czerwonej. Od 1922 roku żył w Polsce, a od 1923 roku był posłem na sejm RP. Od 1925 roku był współzałożycielem Białoruskiej Włościańsko-Robotniczej Hromady. Aresztowany w 1927 roku i skazany na 12 lat więzienia. W 1932 znalazł się w ZSRR w wyniku wymiany więźniów między Polską a ZSRR i żył w Mińsku. Aresztowany w 1933 roku i został skazany na 10 lat łagru na Sołówkach, a w 1937 roku rozstrzelany.
Antoni Wysocki, syn Grzegorza – ur. w 1908 roku we wsi Burki. Białorusin, wykształcenie średnie, pochodzenie chłopskie. Robotnik w zakładach im. Wolta. Mieszkał w miejscowości Barancza w swierdłowskich rejonie. Aresztowany w 22 sierpnia 1937 roku i rozstrzelany 10 grudnia. Rehabilitowany w 1989 roku.
Włodzimierz Giedź – ur. w 1905 roku we wsi Grzebienie. Polak, bezpartyjny, konstruktor w fabryce Gomzd. Mieszkał w Lenigradzie. Aresztowany 25 sierpnia 1937 roku, rozstrzelany 8 grudnia.
Aleksander Giba, syn Jana – ur. w 1901 roku w Sokółce. Polak, robotnik, członek partii bolszewickiej, wykształcenie średnie, kierownik oddziału w gospodarstwie zbożowym w Temiżbecku. Żył w Georgiewsku w regionie Ordżenikidzewski. Aresztowany 24 lutego 1938 roku, rozstrzelany 8 marca.
Jakub Gribok, syn Wasyla – ur. w 1885 roku w Ostrowiu Północnym. Białorusin, bezpartyjny, telegrafista, żył w Leningradzie. Aresztowany 10 listopada 1937 roku, rozstrzelany 20 grudnia.
Walerian Zarzecki, syn Ludwika – ur. w 1898 roku w Rudawce. Białorusin, bezpartyjny, naczelnik OTK Ochtińskiego chemicznego kombinatu. Żył w Leningradzie. Aresztowany 14 września 1937 roku i rozstrzelany 1937 roku.
Leon Zatonski, syn Mikołaja – ur. w 1901 roku w Sokółce. Rosjanin, członek partii bolszewickiej, wyższe wykształcenie, szef sztabu Wojskowej Akademii Obrony Chemicznej Armii Czerwonej, pułkownik. Żył w Moskwie. Aresztowany 11 marca 1938 roku, rozstrzelany 25 sierpnia.
Mikołaj Zieliński, syn Stefana – ur. w 1904 roku w Siderce. Polak, członek partii bolszewickiej. Od 1932 do 1937. Maszynista. Aresztowany 11 października 1937 roku, rozstrzelany 8 grudnia 1937.
Anna Kozakiewicz – urodzona w 1878 roku w Kowalach. Polka, bezpartyjna, pracownica sklepu specjalnego, żyła w Leningradzie . Aresztowana 17 października 1937 roku, rozstrzelana 27 listopada.
Józef Kalnaus, syn Macieja – ur. w 1892 roku w Knyszewiczach. Polak, bezpartyjny, pracownik kolei Kirowskiej. Aresztowany 27 sierpnia 1937 roku i rozstrzelany 24 października 1937 roku.
Stefan Kacewicz, syn Jana – ur. w 1864 roku w Sokółce, Białorusin, z rodziny mieszczańskiej, bezpartyjny. Przewodniczący Funduszu Wzajemnej Pomocy Inwalidów, żył w Lenigradzie. Pierwszy raz aresztowany w 1920 roku za nielegalne przekroczenie granicy. Ponownie aresztowany 12 września 1937 roku. Rozstrzelany 5 grudnia 1937 roku.
Antoni Kilczewski, syn Adolfa – ur. w 1888 w Klimówce. Polak, bezpartyjny, główny konduktor przewozów pasażerskich w Moskwie, gdzie żył. Aresztowany 21 października 1937 roku, rozstrzelany 1 listopada.
Wincenty Koniuchowski, syn Antoniego – ur. w 1886 roku w Rowku. Polak, bezpartyjny, pracownik kolei, żył w Leningradzie. Aresztowany 19 października 1937 roku i rozstrzelany 1 listopada.
Michał Krawiel, syn Antoniego – ur. w 1886 roku w Nowodzielii. Polak, bezpartyjny, pracownik Zakładu Kirowskiego, żył w Leningradzie. Aresztowany 22 października 1937, rozstrzelany 27 listopada.
Wasyl Maliszewski, syn Jana – ur. w 1898 roku w Strzelczykach. Polak, pochodzenie chłopskie (kułackie), bezpartyjny, wykształcenie niższe, specjalista chemicznego kombinatu w Myticach koło Moskwy. Zamieszkały w Myticy. Aresztowany 19 marca 1938 roku, rozstrzelany 14 czerwca. Rehabilitowany 28 sierpnia 1989 roku.
Włodzimierz Martyńczuk, syn Michała – ur. w 1888 roku w Siderce. Polak, bezpartyjny, pracownik kolei, żył w Moskwie. Aresztowany 10 października 1937 roku, rozstrzelany 1 listopada
Sergiusz Obuchowski, syn Andrzeja – ur. w 1882 roku w Sokółce. Polak, pochodzenie chłopskie. Diakon w kościele (lub cerkwi) w Gródku w moskiewskiej oblaści, gdzie żył. Aresztowany 27 marca 1938 roku i rozstrzelany 7 czerwca.
Ignacy Puciłowski, syn Jana – ur. w 1878 roku w Suchiniczach. Białorusin, pochodzenie chłopskie, bezpartyjny, wykształcenie niższe, robotnik w fabryce „Sajuz”. Żył w Moskwie. Aresztowany 6 września 1937 roku, rozstrzelany 8 października 1937 roku, rehabilitowany 30 czerwca 1989 roku.
Wincenty Radziewicz, syn Piotra – ur. w 1876 roku w Nowej Świdziałówce. Polak, pochodzenie robotnicze, członek partii bolszewickiej od 1924 roku. Wykształcenie niższe, robotnik w fabryce sukna, żył w Moskwie. Aresztowany 7 września 1937 roku pod zarzutem szpiegostwa. Dowodami obciążającymi miała być korespondencja z rodziną mieszkającą w Polsce. Rozstrzelany 3 listopada 1937 roku, rehabilitowany 25 lipca 1956 roku.
Fiodor Raduch – ur. w 1895 roku w Ostrowiu. Białorusin, bezpartyjny, robotnik, żył w Lenigradzie. Aresztowany 20 września 1937 roku, rozstrzelany 1 listopada.
Konstanty Sidoruk, syn Eustachego – ur. w 1876 roku w Sokółce. Białorusin, bezpartyjny, pracownik kolei. Aresztowany 1 kwietnia 1938 roku, rozstrzelany w Leningradzie 22 maja.
Feliks Sitko, syn Wincenta – ur. w 1890 roku w Łosośnie. Wg. jednych danych Polakch, wg. innych Białorusin. Spedytor działu transportu w NKOP. Mieszkał w Leningradzie. Aresztowany 20 sierpnia 1937 roku, rozstrzelany 24 listopada.
Adam Sokołowski, syn Macieja – ur. w 1871 roku w Marchlówce. Polak, bezpartyjny, pracownik młynnego kombinatu, żył w Leningradzie. Aresztowany 24 października 1937 roku, rozstrzelany 20 grudnia.
Mikołaj Suhak, syn Marcina – ur. w 1899 roku w Makowlanach. Polak, bezpartyjny, pracownik kolei. Aresztowany 10 grudnia 1937 roku, rozstrzelany 15 stycznia 1938 roku.
Konstanty Sumracz (lub Surmacz) – ur. w 1895 roku w Bakunach. Polak, członek partii bolszewickiej. W latach 1925-38 inspektor samochodowy, żył w Murmańsku. Aresztowany 17 marca 1938 roku, rozstrzelany w Leningradzie 28 czerwca.
Aleksander Tomaszewski – ur. w 1901 roku w Sokółce. Polak, bezpartyjny, maszynista, żył w Krasnogwardziejsku. Aresztowany 10 września 1937 roku i rozstrzelany 22 września.
Włodzimierz Firosiewicz, syn Michała – ur. w 1880 roku w Samogrodzie. Białorusin, bezpartyjny, żył w Krasnogwardziejsku, pracował w biurze regulacji Centralnego dworca pasażerskiego. Aresztowany 29 września 1937 roku, rozstrzelany 1 listopada.
Piotr Chrebustowski, syn Wincentego – ur. w 1905 roku w Trofimówce. Polak, pochodzenie robotnicze, bezpartyjny, wykształcenie niższe, kierownik składu w fabryce lamp elektrycznych im. Kujbiszewa. Żył w Nowej Miedwiedówce. Aresztowany 29 lipca 1938 roku pod zarzutem przynależności do POW, rozstrzelany 9 sierpnia 1938 roku. Rozstrzelany 24 listopada.
Edward Horsztyński
